والدین
احسان به والدین (به عنوان عام ) چنان مهم است که حتی شرک آنان مانع احسان به آنان نیست ،گرچه باید ازعقاید مشرکانه آنان به دور بود ،واز کمترین بی احترامی وآسیب رساندن به آنان نهی شده ونهایت فروتنی ومهربانی به آن دو در حال حیات ومرگشان توصیه ومعادل نماز ،جهاد،حج و....شمرده شده است،حتی تشکر ازآنان مقارن شکر الهی قرار گرفته است آیات قرآنی بهترین گواه اهمیت نیکی به والدین است:
1.وپروردگار تو مقرر داشته که جزاورانپرستید و به پدر ومادر خود نیکی کنید .اگریکی از آن دو یا هردو،درکنار تو به کهنسالی رسیدند به آنان کلمه ای ناخوشایند مگوی وباآنان پرخاشگری مکن وبا ادب واحترام با آنان سخن بگوی.
2.از سر مهربانی بال فروتنی را برای آن دو بگستر وبگو :پروردگارا!برآنان رحمت آور چنان که مرا در کودکی پروردند.
3.اگر پدر ومادرت تلاش کردند که چیزی راکه به آن علم نداری -ازآن روی که وجود ندارد-شریک من سازی،ازآنان پیروی مکن .البته درکارهای دنیا با آنان به نیکی معاشرت کن ودر حقشان ستم وخشونت روا مدار.
منصوربن حازم ازامام صادق سلام الله علیه پرسید :باارزش ترین اعمال کدام است؟آن امام فرمود :نماز دروقت خود نیکی به پدرومادر وجهاد درراه خدا.
امام باقر سلام الله علیه فرمود :خدا درسه چیز برای هیچ کس رخصتی قرار نداده است :ادای امانت به نیکوکاروبدکار ،وفای به عهد به نیکوکار وبدکار ونیکی به والدین چه نیکوکار باشندوچه بدکار.این تکلیف برای والدین حتی پس از مرگ آن دونیزاستمرار دارد .رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود سرور نیکوکاران در قیامت مردی است که به والدین خود پس از مرگشان نیکی کند.
.......
مادر
توجه به مقام مادر و عظمت رنجی که برای فرزند تحمل کرده، زمینه‌ساز آشنایی با جایگاه مادر است، از همین رو امام سجاد(علیه السلام) فرمود: حق مادرت این است که بدانی او تو را به گونه‌ای حمل کرد که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی‌کند و تو را از ثمره قلب خود چیزی عطا کرد که هیچ کسی به دیگری نمی‌دهد و تو را با همه اعضای بدن خود محافظت کرد و باکی نداشت که خود گرسنه باشد و به تو غذا دهد، یا تشنه باشد و تو را سیراب کند، یا خودش عریان باشد و تو را بپوشاند، یا خود در آفتاب باشد و تو را در سایه قرار دهد و برای تو از خوابش بگذرد و تو را از سرما و گرما حفظ کرد تا برای او باشی. بدان که توان شکر او را نداری جز به یاری خدا و توفیق او.
اولویت حق مادر
حق مادر به قدری گسترده و مهم است که حتی از حق پدر برتر است، از این رو رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: هرگاه در نماز مستحب بودی و پدرت تو را فرا خواند، نمازت را قطع نکن؛ ولی اگر مادرت تو را فرا خواند نمازت را قطع [و اجابتش] کن.
امام باقر(علیه السلام) می‌فرماید: حضرت موسی‌بن عمران(علیه السلام) سه بار به خدا عرض کرد: پروردگارا! به من توصیه‌ای کن! خدای سبحان در هر سه بار فرمود: تو را به خودم سفارش می‌کنم؛ آن‌گاه عرض کرد: پروردگارا! مرا سفارش کن! فرمود: تو را سفارش می‌کنم به مادرت. سپس عرض کرد: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به مادرت سفارش می‌کنم. باز گفت: پروردگارا! مرا سفارش کن. فرمود: تو را به پدرت سفارش می‌کنم. امام باقر(علیه السلام) افزود: از همین رو گفته می‌شود که حق مادر از نیکی، دو سوم و برای پدر یک سوم است.
....
امام رضا (علیه السلام) در تقدم حق مادر فرمود: بدان که حق مادر لازم‌ترین حقوق و واجب‌ترین آن است، زیرا او به گونه‌ای فرزند را حمل کرد که هیچ کس، دیگری را چنین حمل نمی‌کند؛ او با گوش، چشم و همه جوارح خود از فرزند مراقبت کرد، در حالی که از این کارش شادمان و امیدوار بود، پس او فرزندش را با آن سختی که هیچ کس بر چنین سختی صبر نمی‌کند حمل کرد و راضی شد که خود گرسنه و فرزندش سیر باشد، خود تشنه و فرزندش سیراب باشد، خود برهنه و فرزندش پوشیده باشد، وفرزند درسایه باشد ،در حالی که خود در آفتاب به سر می‌برد، پس سپاسگزاری از مادر و نیکی به وی باید به اندازه این فداکاری او باشد، گرچه شما توان ادای کمترین حق او را ندارید، مگر به یاری خدا و خدای عز و جل حق او را قرین حق خود قرار داد و فرمود: مرا شکرگزار باش؛ مبادا فرمان نبری و سپاسگزاری نکنی که بازگشت همگان به سوی من است.
پدر
آگاهی از حق پدر و ارزش و منزلت وی گام نخست در احسان به اوست.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: رضایت پروردگار در رضایت پدر و خشم پروردگار نیز در خشم پدر است.
پدر، ریشه نعمت‌ها
امام سجاد(علیه السلام) می فرماید: حق پدرت این است که بدانی او ریشه تو و تو شاخه او هستی و بدان که او نبود تو نیز نبودی، پس هرگاه در خودت نعمتی یافتی که شادمانت می‌کند بدان که پدرت برای تو ریشه آن نعمت است و حمد خدا به جای آور و به اندازه آن نعمت از او شکرگزار باش.
امام رضا(علیه السلام) هم در این باره فرمود: بر تو باد به فرمانبرداری از پدر و نیکی به وی و فروتنی و خاکساری در برابر او و بزرگ داشتن و گرامی داشتن او و نیز آرام سخن گفتن در حضورش، زیرا پدر ریشه و پسر شاخه اوست. اگر پدر نبود خدا پسر را هم تقدیر نمی‌کرد. اموال و آبرو و جانتان را برایشان بذل کنید که ... جان و مال تو برای پدر است، پس در دنیا از پدران به نیکی پیروی کنید و پس از مرگشان برای آنان دعا و طلب رحمت کنید... .
....
استمرار نیکی به پدر
امام رضا(علیه السلام) ضمن توصیه به دعا برای پدر پس از مرگ وی می‌فرماید: روایت شده که هر کس در حیات پدرش با او نیکی کند ولی پس از وفاتش برای او دعا نکند خدا او را «قاطع رحم» نام می‌نهد.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: اگر کسی به والدین خود در زمان حیات آن دو نیکوکار بود ولی پس از مرگ آنان بدهکاریشان را نمی‌پردازد و برای آنان استغفار نمی‌کند خدا وی را عاق والدین به شمار می‌آورد.
....
منبع :کتاب مفاتیح الحیات نوشته علامه جوادی آملی ص 221
